Ardashir I Arthashastra der Sassaniden Koning der Perzen

  Algemene notities:

Ardashir I (Ardax?er "Hij die de Goddelijke Orde als zijn koninkrijk heeft") was de eerste koning der koningen (Sjahansjah) van de Sassaniden (Perzië) van 226-241. Andere varianten van zijn naam zijn Artaxares, Artashastra en Artakhshathra.

Hij was de zoon van Papag en waarschijnlijk in 180 geboren in Tirdeh in Persis. Zijn moeder was prinses Rodak van de Shabankareh stam, mogelijk van Koerdische komaf. Het is niet helemaal duidelijk of Papag de zoon van Sassan was, maar ze waren hoogstwaarschijnlijk wel allebei uit een oud geslacht van priesters van de tempel van de godin Anahita. Er is een aanwijzing dat Sassan afstamde van de Achaemeniden, maar dit kan latere propaganda zijn om de heerschappij van de naar hem genoemde Sassaniden een grotere legitimiteit te geven.

Vazalvorst

Ardashir werd vorst van Darabgerd en verkreeg de titel Argbad van de koning van Persis, Guchehr, een vazal van de Parthen. Hij kwam al gauw in conflict met Guchehr en versloeg hem in 200, samen met zijn vader Papag, die Guchehrs kroon overnam. Maar toen Papag stierf ging de kroon van Persis aanvankelijk naar Ardashirs broer Shapur. Ardashir daagde hem uit tot een tweegevecht, maar zo ver kwam het niet: Shapur stierf toen er een gebouw instortte - de toedracht daarvan is niet duidelijk. Ardashir verhief zichzelf daarop (208) tot koning van Persis en schakelde al zijn andere broers uit door ze te vermoorden. Ook de roerige adel van Persis werd verslagen en daarna was de beurt aan een aantal kleinere buurvorsten, zoals Balash van German, Nirofar van Ahvaz en Sinatruk van Oman. De Parthen in Ctesifon begonnen daardoor ongerust te worden, maar konden niet veel beginnen tegen hun machtige vazal.

Opstand tegen de Parthen

Het duurde tot 224 voor de ambitieuze koning van Persis openlijk in opstand kwam tegen de Parthische koning der koningen. De Parthen hadden opnieuw een nederlaag tegen de Romeinen geleden en het was duidelijk aan vele vorsten dat er verandering moest komen in het verroeste staatsapparaat van de Parthen. Ardashir kreeg al snel ook de steun van de stammen in het noordwesten (Medië, Atropatene, Koerdistan). In april 224 kwam het tot een treffen dat op de reliëfs van Firuzabad afgebeeld staat als een lansduel. Ardashir won. Het Parthische verzet ebde al spoedig weg. Parthen, Assyriërs, Koerden en Perzen verzamelden zich snel onder zijn vlag. Alleen in Hatra bleef de Parthische dynastie nog enige tijd in het zadel.

Hervormingen

Ardashir begon aan grondige hervormingen. Het Parthische Rijk was vrij los, feodaal van aard geweest. Hij begon het sterk te centraliseren en dat stuitte op verzet van koning Madig van de Koerden. Aanvankelijk versloeg Madig de nieuwe sjahansjah, maar Ardashir sloeg keihard terug en het verzet werd snel gebroken. In 227 kon hij Makran, Seistan en Gorgan, streken die min of meer onafhankelijk waren geweest, annexeren en daarna was het de beurt aan Balkh, Margiana en Chorasmië. De Kushan bleven autonoom maar erkenden wel zijn oppergezag.

Romeinen

Hiermee was het Sassanidenrijk op slag een geduchte rivaal voor de Romeinen geworden. In Rome keek men vreemd op toen hij zijn 'rechtmatig bezit' terug eiste, maar toen hij samen met zijn zoon Shapur in 229 de Romeinenen uit Mesopotamië en zelfs uit Syrië verdreef drong het door dat men nu met een veel gevaarlijker oosterbuur te maken had. Na enig diplomatiek overleg viel Alexander Severus in 231 op drie fronten aan. Een zuidelijke aanval in de richting van Khuzestan en een noordelijke in Armenië waren bedoeld de aandacht af te leiden van de hoofdaanval in het centrum, erop gericht de hoofdstad Ctesifon in te nemen. De noordelijke aanval liep gesmeerd en de Romeinen stonden al snel in Atropatene, de zuidelijke liep ook goed maar bereikte Khuzestan nog niet. De centrale aanval echter stuitte op de zware Perzische ruiterij, de Saravan en werd verslagen. Nu wrak zich de verdeling van de aanval in drie takken en de hele onderneming kwam op losse schroeven te staan. Op 25 september 233 hield Alexander dan nog wel een 'overwinningstoespraak' maar de gevoelige nederlaag bij Ctesifon verzweeg hij maar liever om zich vervolgens deels terug te trekken. Ardashir had overigens ook niet de middelen om hem nog te achtervolgen. Zo eindigde de strijd zoals zo vaak tussen Rome en de Perzen min of meer in een gelijk spel.

Opvolging

Ardashir schijnt in zijn laatste jaren op de troon wat moegestreden te zijn en waarschijnlijk deelde hij de regering met zijn zoon. Hij stierf uiteindelijk in 241 en hij werd opgevolgd door zijn zoon Shapur I.

Ardashir trouwde met Arsacid Prinses der Parthen, dochter van Artabanus IV Koning der Parthen en Meden en N.N. (Arsacid Prinses der Parthen werd geboren omstreeks 205.)